Podstawowy system czasu pracy to fundament, na którym buduje się organizację pracy w wielu firmach, ponieważ daje pracownikom stabilność oraz zapewnia równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. Na czym dokładnie polega ten system pracy? Jakie są jego główne cechy i zasady obowiązujące zarówno pracodawców, jak i pracowników? Wyjaśniamy!
Spis treści:
Czym jest podstawowy system pracy?
System pracy podstawowy to najczęściej stosowany sposób organizacji pracy w polskich firmach. Charakteryzuje się on prostotą, przewidywalnością i stabilnością, co czyni go korzystnym rozwiązaniem zarówno dla pracodawców, jak i pracowników. Szczegółowe informacje na jego temat znaleźć można w Kodeksie pracy, a najważniejsze wyróżniki wg prawa to:
- dobowy wymiar czasu pracy nie dłuższy niż 8 godzin (stosunkowo zmniejszany dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu),
- po przepracowaniu 6 godzin zatrudnionemu należy się 15-minutowa przerwa w pracy, która wlicza się do czasu pracy,
- przeciętna tygodniowa norma czasu pracy to 40 godzin,
- przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy (poniedziałek — piątek),
- okres rozliczeniowy nie dłuższy niż 4 miesiące, w tym czasie pracownik musi wypracować normę czasu pracy.
Pracodawca informuje o zastosowaniu podstawowego systemu pracy w regulaminie pracy lub innym dokumencie wewnątrzzakładowym. Przed jego wdrożeniem należy ustalić rozkład działania, określając godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy w poszczególnych dniach tygodnia.
Praca w sobotę i w niedzielę w systemie podstawowym
Skoro mowa o pięciodniowym tygodniu pracy, czy możliwa jest praca w sobotę w podstawowym systemie czasu pracy? Prawo dopuszcza ją, jednakże może być wykonywana w określonych przypadkach:
- w celu usunięcia awarii i zapewnienia normalnego toku pracy,
- w celu ratowania życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia,
- ze względu na konieczność nadrobienia zaległości w pracy spowodowanych przez święta i inne dni wolne od pracy,
- w systemie akordowym lub zaszczytnym,
- w ruchu ciągłym.
W zamian za działanie w sobotę pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie lub dzień wolny od pracy w innym terminie. Podobne zasady dotyczą kwestii związanej z pracą w niedzielę w podstawowym systemie czasu pracy.
Okres rozliczeniowy w podstawowym systemie czasu pracy
Okres rozliczeniowy w podstawowym systemie czasu pracy określa czas, w którym pracownik musi wypracować przeciętną tygodniową normę czasu pracy, czyli 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Nie może on przekraczać 4 miesięcy, a w szczególnych przypadkach, po uzasadnieniu, może zostać wydłużony do 12 miesięcy. W ramach okresu rozliczeniowego pracownik może pracować w różnym wymiarze czasu pracy w poszczególnych tygodniach, pod warunkiem że średnio w całym okresie rozliczeniowym wypracuje przeciętną tygodniową normę czasu pracy. Należy jednak pamiętać, że w ciągu doby pracownik nie może przepracować więcej niż 8 godzin, a średnio w tygodniu nie więcej niż 40 godzin.
Okres rozliczeniowy zazwyczaj rozpoczyna się pierwszego dnia miesiąca i kończy się ostatniego dnia miesiąca. Pracodawca ustala go w regulaminie pracy lub innym dokumencie wewnątrzzakładowym i informuje o nim pracowników.
Podstawowy system czasu pracy a nadgodziny
System czasu pracy podstawowy dopuszcza przepracowanie nie więcej niż 48 godzin w tygodniu w przeciętnym okresie rozliczeniowym, co oznacza, że prawo dopuszcza 8 godzin nadgodzin każdego tygodnia. Należy pamiętać, że musi być uzasadniona szczególnymi potrzebami pracodawcy. Za pracę w nadgodzinach pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie zgodnie z Kodeksem pracy:
- „100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocy,
- w niedzielę i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święta, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
- 50% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt. 1”.
Pracownikowi może przysługiwać również dzień wolny w zamian za przepracowane nadgodziny.
Podstawowy system czasu pracy a praca zmianowa
Praca w podstawowym systemie może odbywać się w dwóch lub trzech zmianach, co polega na wymianie się pracowników na tych samych stanowiskach w różnych porach dnia. Praca w czwartej zmianie jest dopuszczalna tylko w wyjątkowych przypadkach, po uzyskaniu zgody od właściwego inspektora pracy. W tym trybie pracy długość zmiany nie może przekraczać 8 godzin.
Podczas ustalania zmian należy pamiętać, że pracownikowi pracującemu na godzinach nocnych lub wczesnorannych przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 20% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy.
Ruchomy czas pracy w systemie podstawowym
Ruchomy czas pracy w systemie podstawowym to jedna z możliwości organizacji czasu pracy w jego ramach. Polega na elastycznym ustalaniu godzin rozpoczęcia pracy w ciągu dnia oraz kończenia jej po 8 godzinach. Pracodawca ustala przedział czasu, w którym pracownik może rozpocząć pracę, np. od 7:00 do 9:30.
Gdy wdrożone są różne godziny rozpoczynania pracy w podstawowym systemie czasu pracy, pracownik sam decyduje, o której godzinie rozpocznie pracę. Dokładny przepracowany czas jest rejestrowany, a następnie wliczany do dobowej i tygodniowej normy czasu pracy.
Pracodawca musi poinformować pracowników o możliwości różnych godziny rozpoczynania pracy w regulaminie pracy lub innym dokumencie wewnątrzzakładowym. Należy również ustalić rozkład czasu pracy, określający przedział czasu, w którym pracownik może rozpocząć pracę w poszczególnych dniach tygodnia. Ważne jest również wprowadzenie ewidencji czasu pracy pracowników, która pozwoli na kontrolowanie przepracowanych godzin i rzetelne naliczanie wynagrodzeń.
Indywidualny rozkład czasu pracy w systemie podstawowym
Indywidualny rozkład czasu pracy w systemie podstawowym to możliwość dostosowania godzin pracy pracownika do jego indywidualnych potrzeb w ramach 8-godzinnego dnia pracy. Mimo sporej elastyczności musi być zgodny, m.in. z normami dobowymi i tygodniowymi czasu pracy. Do jego wprowadzenie konieczne jest ustalenie z pracownikiem jego zasad oraz ułożenie indywidualnego rozkładu czasu pracy, określający godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy w poszczególnych dniach tygodnia.
Jego wdrożenie możliwe jest na pisemny wniosek pracownika i powinno być uzasadnione rodzajem pracy. Należy jednak pamiętać, że pracodawca nie ma obowiązku rozpatrzenia prośby pozytywnie. Może to zrobić tylko wtedy, gdy nie stoi temu na przeszkodzie organizacja pracy w firmie.
Zwracamy uwagę, że niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości dotyczących interpretacji przepisów prawa pracy, należy zawsze skonsultować się z prawnikiem.
